«ماشین‌خوابی» کارگران ایرانی در عراق

فراز: پدیده ماشین خوابی به نیروی کار ایرانی در عراق نیز رسیده است. افزایش نرخ بیکاری در مناطق مرزی غرب کشور از یک سو و درآمد دلاری در عراق از سوی دیگر، بسیاری از ایرانیان را به این کشور کشانده است. در این ارتباط محمد اخباری، کارشناس مسائل عراق که به گفته خود بارها به سراسر عراق به ویژه اقلیم کردستان سفر کرده است به فراز می‌‌گوید: «عمده نیروی کاری که از ایران به عراق می‌روند از مناطق مرزی ایران به ویژه از ایلام،کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی است. این نیروی کار هم برای عراق فرصت خوبی است و هم درآمدهای حاصل از کار در عراق برای مناطق مرزی ما که عمدتا مناطق محروم و توسعه نیافته هستند می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.»

پدیده ماشین خوابی کم است اما هست

او به پدیده ماشین خوابی ایرانی‌ها در عراق اشاره می‌کند و می‌گوید: «این اتفاق خیلی کم رخ می‌دهد اما به هر حال وجود دارد.»

اخباری به فرایند حضور نیروی کار ایرانی در عراق اشاره می کند و می‌گوید: «عراق ویزای کار دارد اما متاسفانه کمتر استفاده می‌شود. رفتن نیروی کار به عراق به صورت خودجوش است و ایران بر این نیروها کنترلی ندارد. البته متصدی آن‌ها وزارت کشور است که ضعیف عمل کرده است. بنابراین باید از نیروهای خبره و توانمند ایرانی در جهت کار در بازارهای عراق استفاده کرد همانند نیروی کار برخی کشورها که در عراق هم کار می‌کنند و هم دلارها و یوروهای خود را به کشور‌های خود ارسال می‌کنند و در نهایت از لحاظ اقتصادی، اقتصاد کشور خود را پویا می‌کنند. این موارد نیازمند دقت مسئولین مربوطه هم در وزارت کشور و هم وزارت صمت است که ما بتوانیم از فرصت های اقتصادی عراق بهره ببریم.»

او به مشکلات سرمایه‌گذاری در عراق برای ایرانی‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: «در ایران سرمایه‌گذاران خوبی داریم که متاسفانه هیچ کدام اطلاعات لازم از بازار عراق و اینکه چه اقداماتی باید انجام دهند را ندارند. متاسفانه مرجعی که به این سرمایه‌گذاران اطلاعات دقیقی درباره نحوه سرمایه‌گذاری در عراق ارائه دهد وجود ندارد و فقط در حد گزارش نویسی است.»

محمد اخباری به سطح تبادلات اقتصادی دو کشور ایران و عراق و تاثیر آن بر رشد فرصت‌های شغلی اشاره می‌کند و می‌گوید: «با توجه به اینکه ارتباطات ایران نسبت به عراق، ارتباطات استراتژیک است ما باید از این روابط استراتژیک بیشترین استفاده را ببریم به ویژه اینکه مبنای این روابط نیز، مبنای سیاسی، اقتصادی و امنیتی است. پیش بینی مسئولین دو کشور که سطح مبادلات تجاری را به 20 میلیارد برسانند بهترین فرصت است. لذا در این میان ایران باید بتواند از اقتصاد هم تکمیلی بهترین بهره را ببرد.»

همه درآمد سود نیست

در حالی که محمد اخباری کارشناس مسائل عراق به درآمدهای دلاری در عراق به عنوان نقطه قوت آن توجه دارد اما فریدون نوری از فعالان اقتصادی ایران در عراق درباره وضعیت درآمدی نیروهای کار ایرانی نظر دیگری دارد. او به فراز می‌گوید: «نابرابری نرخ ارز در ایران و عراق برای نیروی کار ایرانی تا حدود زیادی درآمدزا است اما این بدان معنا نیست که همه این درآمدها سود است و برایشان باقی می‌ماند. این موضوع را باید در نظر گرفت که نیروی کار ایرانی در عراق، هزینه‌هایی نیز دارد چرا که نیروی کار معمولا در یک کار ساختمانی و یا در قالب کارگران فصلی و یا کارگران خدماتی هستند. گاهی اوقات ممکن است این نیروهای کار فارغ التحصیلان بیکار مقاطع مختلف دانشگاهی از لیسانس گرفته تا ارشد باشند که به عراق می روند.»

نگرانی از اقامت و دوری از خانواده

او همچنین به مشکلات رفت و آمد و اسکان نیروی کار از مناطق مرزی ایران به عراق گلایه می‌کند و می‌گوید: «فرایند رفت و آمد ایرانی‌ها به عراق و اقلیم کردستان به گونه‌ای است که این نیروها بیشتر از 15 روز نمی‌توانند آنجا اقامت با خیال راحت داشته باشند. بنابراین وقتی که 15 روز اقامت آنها به پایان رسید یا باید بازگردند تا پاسپورت آنها مهر بخورد یا اینکه اقامت سالانه بگیرند. هزینه اقامت یک سال نیز برای نیروی کار ایرانی به پول ما حدود 11 یا 12 میلیون تومان است این در حالی است که این کارگران ایرانی نیز تمام سال نمی‌توانند کار کنند چرا که کار هم فصلی است. یا اینکه در غیر اینصورت فقط 15 روز در عراق بمانند و به ایران بازگردد. ماندن در عراق و بازگشت به ایران مستلزم هزینه‌هایی است اما با تمام این مشکلات، با توجه به شرایط نامناسب اشتغال در کشور ، بازار عراق فرصتی است که حجم بیکاری و سرخوردگی را در کشور کم کند.»

نبود قرارداد قانونی برای کارگران ایرانی

این فعال اقتصادی به نبود برنامه‌ریزی برای اعزام نیروی کار ایرانی به کشورهای دیگر به ویژه عراق اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه بازار کار قانونی عراق به صورت شرکتی، متاسفانه در اختیار فیلیپینی‌ها، نپالی‌ها و بنگلادشی‌ها است چرا که خود کردها در اقلیم کردستان و عراق، شرکت‌هایی را تاسیس کردند و با شرکتهای آن کشورها همکاری می‌کنند و با استفاده از قرادادهای دقیق قانونی و حقوقی از خدمات کارگران آنها در رستوران‌ها، اماکن عمومی و حتی در میان خانواده‌های ثروتمند استفاده می‌شود.»

او به نبود سازماندهی قانونی نیروی کار ایرانی در قالب شرکت‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: «بیکاری، نبود درآمد، فشار اقتصادی و شرمندگی برای تامین معیشت خانواده باعث شده که برخی به سمت کار در عراق بروند اما متولیان امر و دست اندرکاران در استانداری‌ها در استان‌های مرزی از جمله ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی می‌توانند هزینه‌های دیدار نیروی کار با خانواده‌هایشان را کمتر کنند.»

نیروی کار باید سازماندهی شوند

به گفته فریدون نوری از دیگر پیامدهای منفی عدم سازماندهی نیروی کار ایرانی در عراق می‌توان به این موضوع اشاره کرد که «تعداد معدودی از افراد نیروی کار ممکن است مرتکب اعمال و رفتاری شوند که دیدگاه و رویکرد مسئولین عراقی و مردم عراق را نسبت به کارگران ایرانی دچار اثرات منفی کند بنابراین باید این افراد از این نظر بهتر است که سازماندهی قانونی شوند.»

به گفته این فعال اقتصادی: «غیر از درآمد کاری، باید به وضعیت زندگی و استاندارد زندگی از جمله بهداشت و برق رفاه نیز توجه کرد چرا که در عراق این استاندارد پایین تر است چرا که ما با خاموشی برق و مشکلاتی از این قبیل مواجهیم.»

20درصد درآمد صرف اسکان می‌شود

او نیز مانند محمد اخباری، کارشناس مسائل عراق، به پدیده ماشین خوابی یا پارک خوابی نیروهای ایرانی اشاره می‌کند و می‌گوید: « تا جایی که اطلاع دارم میزان درآمد کارگران فصلی روزی 25 هزار دینار تا 30 هزار دینار است اما باید 20درصد از این درآمد را صرف اسکان خود کنند. اما در عین حال برخی کارگران ناچارند در همان محلی که کار می‌کنند مثلا کار ساختمانی با رضایت کارفرما در آنجا می‌خوابند یا چند نفری اتاقی را اجاره می‌کنند. بنابراین اگر ماشین خوابی یا پارک خوابی نکنند باید مقدار هزینه 5 هزار دیناری برای اسکان بپردازند .»

پیش از این علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی تهران در خصوص حضور نیروی کار ایرانی در عراق به ایلنا گفته بود: «پدیده‌ای که در چند ماه اخیر روند به شدت روند صعودی داشته حضور دستفروشان ایرانی در عراق بوده است. معمولا این افراد ماشین خود را که محل خواب و اقامت آنها نیز محسوب می‌شود کاپوتاژ کرده و با سفر به نقاط مختلف عراق به خصوص مناطق توریستی اقلیم کردستان، شروع به فروش اجناس مختلف همچون صنایع دستی، آباژور، تابلوهای دیواری، لوازم جانبی موبایل می‌کنند و با توجه به افزایش روز افزون آنها به نظر می‌رسد که وضعیت درآمدی خوبی دارند.

به گفته این عضو اتاق بازرگانی تهران: «در ماه‌های اخیر کارفرماهای این کشور تمایل کمتری به استخدام کارگر ساده ایرانی پیدا کردند که دلایل مختلفی دارد.»

او با انتقاد از عدم سازمان‌دهی مناسب این افراد گفته بود: «اکنون کارگران بنگلادشی، فیلیپینی و اتیوپی که توانسته‌اند کارهای خدماتی را قبضه کنند علاوه بر اینکه به حداقل‌ها راضی هستند توسط شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی کشور متبوع خود ساماندهی می‌شوند. به طور مثال مدیر یک هتل ترجیح می‌دهد با یک شرکت فیلیپینی یا بنگلادشی در خصوص استخدام کارگر قرارداد ببندد تا در خیابان‌ها به دنبال افرادی باشد که ضامن مشخصی ندارند. ضمن آنکه این کارگران شرکتی کاملا آموزش دیده هستند.»

شریعتی ادامه داد: «اکنون حداقل حقوق یک کارگر ساده به همراه غذا و جای خواب 500 دلار در ماه است.

او در خصوص سوء استفاده از نیروی کار ایرانی گفت: « با توجه به حضور گسترده نیروی کار ایرانی در این کشور لازم است سفارت ایران برای حمایت از این قشر تمهیدات ویژه‌ای اتخاذ کند. بحث صدور نیروی کار و ارز آوری آنها یک مبحث اقتصاد جهانی است و کشورهایی که نیروی مازاد دارند یا اسیر رکود هستند با استفاده از این ظرفیت علاوه بر ارزآوری برای خود با پشتیبانی از این افراد، زندگی بهتری برای آنها به وجود آورده‌اند.»

به گفته شریعتی: « اکنون بیش از همه وجود چندین مشاور در سفارت و کنسولگری‌های ایران در عراق لازم است زیرا موارد متعددی از سوء استفاده از کارگران ایرانی هر روز گزارش می‌شود یا اینکه اخیرا کارفرماهای عراقی و ایرانی به کارگران دیگر دلار نمی‌دهند و به صورت ریال با آنها توافق می‌کنند.»

او عنوان کرد: «بیشتر ایرانی‌های حاضر در عراق پس از پایان ویزا و مدت اقامت خود باز هم در این کشور می‌مانند و اگر کارفرما حقوق آنها را به هر علتی پرداخت نکند چون آنها غیرقانونی در این کشور هستند عملا امکان طرح دعوی را ندارند یا اینکه از همان اول پاسپورت آنها به عنوان ضمانت گرفته می‌شود و دیگر اجازه تمدید اقامت به آنها داده نمی‌شود.»

گفتنی است همیشه کارگران ایرانی به خصوص از استان‌های غربی کشور برای کار به کردستان عراق می‌رفته‌اند. به ویژه طی ده الی پانزده سال اخیر که اوضاع سیاسی و اقتصادی اقلیم کردستان رو به بهبود رفته، این مهاجرت کاری وجود داشته است اما در یک سال و چند ماه گذشته که ارزش پول ملی ایران سقوط کرده، این موج، انبوه‌تر شده است. بنابراین اگر نگوییم همه اما بیشتر مهاجران ایرانی در بخش ساختمان مشغول به کار می‌شوند؛ از کارگر روزمزد ساده گرفته تا استادکار متخصص و بنّای بامهارت.

طی یک سال اخیر اولین مقصد، کردستان عراق است. کارگران ایرانی با ویزای توریستی از مرزهای ایران خارج شده و وارد کردستان عراق می‌شوند؛ پس از مدت زمان مشخصی برای استراحت به خانه بازمی‌گردند و پس از یک هفته استراحت، این چرخه همچنان تکرار می‌شود.